เรียนรู้การทำผ้ามัดย้อม ณ ศูนย์ฝึกอาชีพ กทม. สนามหลวง 2

เมื่อวันหยุดสุดสัปดาห์ที่ผ่านมาเราได้มีโอกาสไปเรียนการทำผ้ามัดย้อมที่จัดสอนโดยศูนย์ฝึกอาชีพของ กทม. ที่สนามหลวง 2 ซึ่งเป็นหลักสูตรสัญจรที่สามารถเรียนจบและเข้าใจได้ภายในวันเดียว

ที่จริงแล้วศูนย์ฝึกอาชีพหลาย ๆ แห่งทั่วกรุงเทพฯ มีหลักสูตรที่น่าสนใจมากมายให้ประชาชนได้ไปฝึกอาชีพกัน แถมที่สำคัญหลาย ๆ หลักสูตรก็ฟรี ไม่เสียค่าใช้จ่ายด้วย มีทั้งหลักสูตร 1 เดือน 2 เดือน หรือหลักสูตรสัญจรแบบนี้ที่เพียงแค่ไปลงทะเบียนและเรียนด้วยตนเองที่ศูนย์ฝึกอาชีพใกล้บ้าน

และสำหรับหลักสูตรสัญจรอย่างการทำผ้าบาติกและมัดย้อม เป็นหลักสูตรที่เรียนเพียง 1 วัน จึงไม่ต้องใช้เอกสารใด ๆ เพียงแค่มาลงทะเบียน พร้อมเสียค่าใช้จ่ายคนละ 50 บาท (โดยนำผ้ามาย้อมได้ไม่เกิน 5 ชิ้นต่อคน) สำหรับค่าอุปกรณ์ เพื่อที่ครูจะเก็บเงินเข้ากองกลางและหาซื้อ สี และเคมีไว้ใช้เรียนกัน เรียกได้ว่าไปแทบจะตัวเปล่า พร้อมไปรับความรู้กันได้เลย

ตอนที่เราไปถึงเราก็ไปลงทะเบียนเรียน แนะนำตัวกับครูเอ๋ผู้ทำการสอนมัดย้อม เรานำผ้า cotton 100% ไปสองตัว สำหรับเรียนมัดย้อม

วันที่เราไปเรียนมีเด็กใหม่หลายคน และมีนักเรียนไปลงทะเบียนเรียนถึง 14 คนเลยทีเดียว ครูเอ๋สอนละเอียดมาก แบบไม่กั๊กความรู้เลย ก่อนเริ่มเรียนครูก็บอกว่าวันนี้จะสอนย้อมร้อนสีเหลืองเนื่องจากใกล้วันเฉลิม โดยสีร้อนต้องย้อมพร้อมกัน แต่ถ้าอยากเรียนสีเย็นเขาก็จะสอนด้วย แล้วแต่ผู้เรียนด้วยนั่นแหละ เรากับนร.ใหม่ก็เลยตกลงว่าจะทำทั้งสองแบบเลย

วิธีเช็คผ้ามัดย้อม

ก่อนที่จะเริ่มมัดย้อมเรามาเรียนรู้วิธีเช็คเนื้อผ้ากันอย่างง่าย ๆ ก่อน จะเช็คว่าผ้าเป็น cotton แท้ 100% หรือไม่นั้นให้ใช้ปลายนิ้วบิดผ้าดูถ้าผ้าไม่เด้งกลับ ยังคงเป็นรอยหมุนเป็นอันว่าใช้ได้

หลังจากที่เช็คเนื้อผ้ากันแล้ว หากยังไม่ได้ซักเสื้อ โดยเฉพาะเป็นเสื้อที่ซื้อมาใหม่ก็ให้ไปซักด้วยผงซักฟอกแล้วตากทิ้งไว้ก่อน

ความแตกต่างของการย้อมแบบร้อนและแบบเย็น

“สีมัดย้อมแบบร้อน”

• เป็นครามสกัดธรรมชาติ
• ต้นทุนต่ำ
• สีจะหม่นตามกาลเวลา

“สีมัดย้อมแบบเย็น”

• การใช้สีเย็นและสีธรรมชาติจะได้เนื้องานที่หลากสี และมีสีสันสดใส
• สี VAT ก็เป็นสีที่ใช้ย้อมเย็น คุณภาพดี สีไม่ตก (ซึ่งสีประเภทอื่น ๆ แก้ไขได้ด้วยการลอกสี แต่สี VAT แก้ไม่ได้)
• งานกัดสีผ้า (การนำเสื้อสีดำที่ไม่ใช้ มาทำใหม่ให้เกิดลวดลาย)

นอกจากนี้ยังมีการมัดย้อมแบบญี่ปุ่นที่เรียกว่า ชิโบริ เป็นการย้อมเย็นเช่นกัน วิธีแบบชิโบริจะใช้การนำวัสดุเข้าไปกดทับผ้าเพื่อให้เกิดลวดลาย อย่างเช่น ไม้, ไม้ไอติม, ก้อนหิน  บ้างก็เกิดจากการเนา (เนาเย็บผ้า) การมัดย้อมแบบชิโบริหากเลือกย้อมด้วยเสื้อยืดผ้าจะหนาไป แนะนำให้ใช้มัดย้อมกับกระเป๋าบาง ๆ หมอนอิง ผ้าบาง ๆ เป็นต้น 

วิธีการทำมัดย้อมเย็น

อุปกรณ์ที่สำคัญสำหรับการมัดย้อมเย็น ได้แก่

• สีบาติก (สีเพ้นท์) ซึ่งเป็นสีย้อมเย็น
• น้ำยาโซเดียมซิลิเกต

วิธีผสมน้ำยา

1.นำน้ำยาโซเดียมซิลิเกตผสมน้ำให้ได้ความข้นเท่ากับน้ำเชื่อม โดยให้กะปริมาณเอา

2.จากนั้นพักน้ำ 1 ชั่วโมงให้น้ำยาเซ็ตตัว

3.นำผ้าไปมัดลายต่าง ๆ (เวลาทำลายเพื่อย้อมแบบเย็นห้ามยกผ้าเพื่อคล้องยาง เพราะทรงจะเสีย ยิ่งรัดหนังยางเยอะลายก็ยิ่งละเอียด)

▼ลายหินแตก (ลายสมองหมู)▼

▼ม้วนแบบแมงมุม▼

ถ้าอยากโชว์ลายจากด้านหน้าต้องพับจากด้านหลัง

ถ้าอยากโชว์ลายแค่ด้านหลังก็ให้พับจากด้านหน้า

 ▼แมงมุมตัวเล็ก▼

▼แมงมุมตัวใหญ่▼

▼การมัดแบบชิโบริ▼

▼การมัดแบบลายก้นหอย▼

▼ลายตามใจฉัน อิอิ▼

ที่จริงมีอีกหลายลายมาก อย่างเช่น ลายหัวใจ ลายดอกไม้ หากอยากทราบเพิ่มเติมต้องลองไปเรียนกับครูเอ๋ที่ศูนย์ฝึกอาชีพกันดูนะ

4.ฉีดฟ็อกกี้ให้ผ้าหมาด เพื่อให้น้ำยาโซเดียมเจือจาง

5.บิดน้ำบนผ้าออก แล้วนำขึ้นมาวางพักไว้บนตะแกรง ทิ้งไว้ให้ผ้าหมาด แล้วทำการหยดสี

วิธีผสมสี

สี 10 กรัม ผสมกับน้ำ 200 มิลลิลิตร (น้ำก๊อกปกติเลย)

หมายเหตุ

• ยกเว้น “สีส้ม” ที่ต้องชงด้วยน้ำร้อนให้น้ำละลายเพราะเปอร์เซ็นต์ของสีเยอะ แต่สีอื่นน้ำปกติได้จ้า
• ซึ่งหากพบว่าสีเสียเป็นวุ้นเป็นเมือกไม่ต้องนำมาใช้นะ
• สีจะอยู่ได้ประมาณ 6 เดือน
• สีน้ำเงินสดจะมีราคาแพงที่สุดในบรรดาสีทั้งหมด ราคาอยู่ที่ 1,500 – 2,000 บาท (บางร้านก็ 3,000 บาทเลยล่ะ) 
• สีบางสีก็ผสมเองได้เพราะถ้าไปซื้อคือแพงมาก อย่างเช่น สีเขียวมรกต

การลงสีย้อมเย็น

เทคนิคการลงสีแบบย้อมเย็นมีหลายแบบ ขั้นตอนนี้เป็นขั้นตอนที่นักเรียนอย่างเรารอคอย ฮาาาา

เริ่มต้นด้วยสีครามธรรมชาติใครอยากทำสีนี้ก็ต้องมาทำก่อนเลย ก่อนที่ครูเอ๋จะเริ่มสอนการหยดสีแบบอื่นต่อ

▼เทคนิคการตบสี▼

▼หยอดสีเป็นวงกลม จากการมัดแบบลายแมงมุม▼

▼หยอดสีแบบแบ่งเค้ก▼

หลังจากย้อมผ้าเสร็จแล้วเรามาดูวิธีซักผ้าย้อมเย็นกัน

วิธีซักผ้าหลังจากการย้อมเย็น

1. ทิ้งเสื้อยืดเอาไว้ 5 – 6 ชั่วโมง เพื่อให้สีเข้มขึ้น หากเป็นผ้าเนื้อบางเบาให้ทิ้งไว้เพียง 1 – 2 ชั่วโมงก็พอ
2. ห้ามแกะลายที่มัดหนังยางไว้ออกเด็ดขาด ให้เอาน้ำส้มสายชูราดทีเดียวแล้วล้างน้ำออกเลย (แต่ถ้ายังลื่นก็ให้เอาน้ำส้มสายชูราดอีกได้)
3. ล้างจนน้ำใสแล้วค่อยแกะลาย ซักผ้าได้ตามปกติ (ใช้ผงซักฟอกและน้ำยาปรับผ้านุ่มได้)

วิธีการทำมัดย้อมร้อน

อุปกรณ์ที่สำคัญสำหรับการมัดย้อมร้อน ได้แก่

• สีสำหรับย้อมร้อน
• เกลือ

วิธีทำ

ก่อนอื่นนำผ้าไปแช่ในโซเดียมซิลิเกตเช่นเดียวกับการย้อมเย็นที่เราได้บอกไปในข้างต้นก่อน แล้วจึงเริ่มย้อมร้อนกัน โดยการย้อมแบบร้อนจะนำเสื้อทุกตัวลงหม้อพร้อมกันไปเลย วิธีทำจะง่ายกว่าการย้อมแบบเย็น

1.ใส่เกลือลงไปในน้ำร้อนที่ต้มเดือด ให้น้ำท่วมผ้า

2.นำเสื้อไปล้างน้ำเปล่า

3.ใส่สี 20 กรัม ถ้าเสื้อไม่เกิน 3 ตัวก็ให้ใช้สี 15 กรัม

4.ให้พลิกผ้าที่อยู่ในหม้อเดือดไปมาจนน้ำเริ่มใส (ประมาณครึ่งชั่วโมง)

5.พอน้ำใสแล้วก็พอ คีบผ้าขึ้นมาให้ผ้าน๊อกน้ำ แล้วนำขึ้นมาล้างน้ำเปล่า

หมายเหตุ

ส่วนไหนที่อยากให้สีเข้มก็เพิ่มสีลงไปในหม้ออีกครั้ง แล้วนำผ้ามาจุ่มซ้ำ ก็จะได้ผ้าสวยแบบไล่ระดับ

ที่นี่มีการสอนเทคนิคมัดย้อมหลายรูปแบบ แต่ต้องคอยติดตามในเพจเฟซบุ๊ก @bkklearn ของศูนย์ฝึกอาชีพและเพจ @tiedyethailand01 ของครูเอ๋ (ครูผู้สอนมัดย้อม) ว่าในแต่ละอาทิตย์จะสอนย้อมผ้าแบบไหน บ้างก็สอนการย้อมเย็น ย้อมร้อน งานกัดสี การย้อมสีธรรมชาติจากพืชครั่ง สีเปลือกมะพร้าวอ่อน การทำลายต่าง ๆ ฯลฯ

ความประทับใจในการได้มาลองเรียนที่ศูนย์ฝึกอาชีพครั้งแรก

นอกจากครูเอ๋จะใจดี สอนละเอียดให้นร.เข้าใจง่ายและให้ทุกคนได้มีส่วนร่วม ได้ลองลงมือทำเองทุกขั้นตอน เรียนจริง เป็นจริง สามารถนำไปใช้ได้จริงอีกด้วย รวมถึงเพื่อนร่วมคลาสไม่ว่าจะเป็นพี่ น้า ป้า ลุง ที่เรียนด้วยกัน คุยเล่นกัน ช่วยเหลือกันทำผ้ามัดย้อม ทำให้บรรยากาศการเรียนสนุกอีกด้วย เป็นการเรียนแม้แค่วันเดียวแต่ก็สนุกมาก ๆ หรือใครที่ไม่เข้าใจ หรืออยากได้เทคนิคใหม่ ๆ ก็มาเรียนรู้ได้ตลอด

อย่างคุณป้าวัยเกษียณที่เราได้คุยด้วยนั้นแกก็เล่าว่าแกมาเรียนมัดย้อมที่นี่เกือบทุกอาทิตย์เลย เพราะอยู่บ้านเบื่อ ๆ มาที่นี่ได้มาเรียนมาคุยกับเพื่อน ๆ หรือแม้แต่พี่สาวที่เรียนคอร์สเดียวกัน เดินทางมาจากบางนาเพื่อมายังสนามหลวง 2 พี่มีความตั้งใจที่สุดมาก หรือแม้แต่คุณลุงผู้ชายนักเรียนใหม่ และคุณน้าที่คอยช่วยเหลือกันตลอดตอนที่เรียน ประทับใจจริง ๆ 

เรื่องประทับใจยังไม่หมดแค่นั้น ถุงผ้าใบนี้เราได้มาเนื่องจากครูเอ๋ให้พี่นักเรียนเก่าพานักเรียนใหม่ไปดูร้านเสื้อผ้ามือสองราคาถูกมาทำผ้ามัดย้อม และเราได้กระเป๋าใบนี้มาในราคา 20 บาท

และนี่คือผลงานของเราฉบับสมบูรณ์ กระเป๋าและเสื้อสีเหลืองจากการมัดย้อมแบบร้อน และเสื้อสีครามจากการมัดย้อมแบบเย็น ถ้าว่าง ๆ มีโอกาสไว้จะแวะไปเรียนอีกแน่นอน 🙂

หากใครที่กำลังมองหากิจกรรมทำในวันหยุดเสาร์อาทิตย์ ที่นอกจากจะได้ความรู้แล้วยังนำไปต่อยอดเป็นอาชีพได้ ก็ลองมาฝึกการทำผ้ามัดย้อมกันได้ที่ศูนย์ฝึกอาชีพ กทม. สนามหลวง 2 ตรงศูนย์อาหารโซน 3 กันได้เลย ซึ่งนอกจากมีการสอนผ้าบาติกและมัดย้อมที่เป็นหลักสูตรสัญจร (เรียนวันเดียวจบ) แบบนี้ ยังมีวิชาเพ้นท์เล็บ และวิชาแปรรูปสมุนไพรเทียนแฟนซีด้วยนะ เปิดสอนทุกวันเสาร์-อาทิตย์ 9.00 น. – 15.00 น. เช่นกันจ้า

ปล.ใครนำรถมาจอดที่สนามหลวง 2 ทั้งวันอย่าลืมบอกเจ้าหน้าที่ที่แลกบัตรนะ เขาจะมีบัตรพิเศษให้อีกใบ ตอนที่แลกบัตรคืนเสียแค่ 100 บาทเอง (เราไม่รู้ก็แลกบัตรปกติ ลืมไปเลยเสียเงินไปตั้ง 250 บาท แพงกว่าค่าเรียนอีก)